شاید شما نیز به هنگام جستجوی قطعات کامپیوتری در فروشگاه‌های آنلاین، به کلمه OEM برخورده باشید. این سه حرف مخفف Original Equipment Manufacturer و به معنی «سازنده‌ی اصلی قطعات» است. در ادامه به بررسی این نوع از محصولات می‌پردازیم.

واژه OEM بیشتر بر روی محصولاتی مشاهده می‌شود که قیمتی کمتر از نسخه‌های غیر OEM، یا در اصطلاح «محصولات Retail» دارند و این سوال ایجاد می‌شود که آیا این محصولات کیفیتی پایین‌تری دارند یا در آینده شما را با مشکل مواجه خواهند کرد؟

OEM چیست؟
همانطور که اشاره شد این سه حرف مخفف Original Equipment Manufacturer بوده و به معنی سازنده اصلی قطعات است. در مفهوم این کلمه، کسی که محصول به او فروخته می‌شود در نظر بوده است، نه کسی که محصول را می‌فروشد. با این توضیح، نرم‌افزار یا سخت‌افزار OEM محصولی است که برای فروش به شرکت‌های تولیدکننده سیستم‌های کامپیوتری در نظر گرفته شده است تا آن‌ها بتوانند از آن در محصول نهایی خود استفاده کنند.

در گذشته واژه OEM تنها به تولیدکنندگانی نسبت داده می‌شد که محصولات را برای فروش در اختیار سایر شرکت‌ها می‌گذاشتند تا با تغییر نام و بسته‌بندی، در بازار به فروش برسانند. اما با گذشت زمان، کاربرد این واژه گسترش یافت و شامل انواع مختلفی از برند‌ها شد که به روابط بین شرکت‌های تولیدکننده و مفهومی به نام Supply Chain در حوزه‌ی IT وابسته است.

این روابط موجب همپوشانی‌هایی هم در این حوزه می‌شود و چندان غیر عادی نیست که یک شرکت هم OEM باشد و هم سیستم‌های آماده را به سایر شرکت‌های OEM بفروشد. این چنین روابط مبهمی، باعث می‌شود نتوان مرز مشخصی برای طراح یک قطعه، تولیدکننده و فروشنده‌ی آن در نظر گرفت.

اما با توجه به تعریف OEM این سوال پیش می‌آید که آیا فروش چنین محصولاتی در بازار با برچسب OEM مجاز است؟ به دلیل اینکه محصولات OEM برای فروش به شرکت دیگری تولید می‌شوند، به طور معمول بسته‌بندی مناسبی ندارند و اغلب در نایلون‌های پلاستیکی قرار گرفته‌اند. به همین دلیل است که فروشگاه‌های فیزیکی واقع در بازار، علاقه چندانی به عرضه‌ی قطعات OEM ندارند. اما در فروشگاه‌های آنلاین داستان متفاوت است و همیشه افرادی هستند که به دنبال محصولات ارزان‌تر هستند. به دلیل نداشتن ویترین، ظاهر و بسته‌بندی هم برای این نوع فروشگاه‌ها چندان اهمیتی ندارد.

البته فروش این محصولات از نظر قانونی مشکلی ندارد. اما لازم است بدانید محصولاتی با برچسب OEM از مقررات خاصی پیروی می‌کنند که شما با خرید این محصولات، باید آن‌ها را بپذیرید.

نرم‌افزارهای OEM
نرم‌افزارهای OEM به اندازه سخت‌افزار، چندان متداول نیستند اما محصولاتی در این حوزه به چشم می‌خورند که در صورت نیاز به نرم‌افزارهای قانونی، با توجه به قیمت بسیار پایین خود نسبت به نمونه‌های Retail، جلب توجه می‌کنند. برای مثال، از مهم ترین محصولات نرم‌افزاری OEM، می‌توان به نسخه‌های مختلف ویندوز و نرم‌افزارهای امنیتی اشاره کرد.

با خرید این نوع نرم‌افزارها معمولاً تنها یک License Key دریافت می‌کنید و در بهترین حالت یک دیسک شامل نرم‌افزار به همراه چند کاغذ ساده حاوی راهنمای استفاده. دلیل محدود بودن مستندات همراه محصول به نوعی بخشی از مقررات در برگیرنده‌ی محصولات OEM است که شامل دریافت خدمات پس از فروش (پشتیبانی) از سوی تولید کننده اصلی (OEM) نمی‌شود. در واقع این مسئولیت، به عهده شرکتی گذاشته شده که از این محصول، در سیستم‌های خود استفاده می‌کند. در صورتی که شما به عنوان یک شخص، چنین نرم‌افزاری را خریداری کنید، در واقع خودتان پشتیبان نرم‌افزار خود هستید.

این نوع نرم‌افزارها معمولاً محدودیت دیگری نیز دارند و آن نحوه فعال‌سازی‌شان است که یک بار در ازای هر سیستم است. این جمله بدین معناست که شما قادر نخواهید بود از آن نرم‌افزار بر روی هیچ کامپیوتر دیگری استفاده کنید. از نظر تولیدکننده، شماره سریال آن نرم‌افزار، مخصوص قطعات یک کامپیوتر مشخص است اما در این بین مایکروسافت نوعی استثنا محسوب می‌شود و با تماس با بخش پخشتیبانی آن می‌توان ویندوز OEM را بر روی کامپیوتر دیگر خود فعال کنید.

البته باید بدانید تعهدی برای انجام چنین کاری از سوی مایکروسافت یا هیچ شرکت دیگری وجود ندارد و این ریسکی است که با خرید یک نرم‌افزار ارزان‌تر (از نوع OEM) می‌پذیرید و در صورت تغییر سیستم خود باید مجدداً بهای آن ‌نرم‌افزار را بپردازید.

در کشور ما نیز فروش لایسنس‌های قانونی مایکروسافت و انواع آنتی ویروس‌ها وجود دارد که در بیشتر مواقع با قیمت‌های بسیار متفاوتی نسبت به یکدیگر ارائه می‌شوند. این نرم‌افزارها بیشتر از نوع OEM هستند و توضیح دقیقی از نحوه پشتیبانی سازنده و فعال سازی License مربوطه وجود ندارد.

سخت‌افزارهای OEM
در بخش سخت‌افزار مفهوم OEM اندکی پیچیده‌تر می‌شود و مفاهیمی مانند VAR و ODM نیز به میان می‌آید. زیرا در زمینه سخت‌افزار، دسترسی به منابع تولید و عرضه قطعات بسیار پیچیده‌ بوده و سرمایه‌گذاری‌های کلان نیاز دارد. به همین دلیل شرکت‌هایی وجود دارند که با خرید محصولات OEM و بسته‌بندی آن با نام خود یا افزودن خدمات، آن‌ها را به فروش می‌رسانند که به آن VAR گفته می‌شود. شرکت‌های Value added Resellers که به اختصار VAR گفته می‌شوند، گاهی اوقات به اشتباه OEM نیز نامیده می‌شوند زیرا مشتریان چنین شرکت‌هایی اغلب از ماهیت واقعی محصولات آنها آگاهی ندارند.

اما شرکت‌هایی هم هستند که خود دستی در طراحی دارند، اما امکانات تولید ندارند. آنها بر اساس مهندسی پیشرفته‌ خود یا در روابط بین المللی بر اساس نیاز منطقه‌ی خود، تمامی مشخصات محصول نهایی را که باید توسط OEM تولید شوند را تعریف می‌کنند که به آنها Original Design Manufacturing یا به اختصار ODM می‌گویند.

البته بیشتر شرکت‌های معروف شاید در تمام دسته‌بندی‌های بالا جای گیرند؛ زیرا بیشتر تولیدکنندگان برای کامل کردن سبد کالای خود، قطعاتی را به صورت ODM سفارش می‌دهند، بعضی را به صورت VAR تنها بسته‌بندی و با خدمات پس از فروش خود همراه می‌کنند و تولیدکننده عمده‌ی دسته‌ی دیگری از قطعات هستند.

درباره موارد بالا می‌توان به شرکت‌های مرجع و تخصصی سازنده منابع تغذیه کامپیوتر (پاور) اشاره کرد که برای برندهای مختلفی اقدام به تولید محصول می‌کنند و سپس آن برند، محصولات را تحت نام و خدمات خود به فروش می‌رساند. همچنین شرکت‌های بزرگی نظیر Foxconn و Flextronics نیز وجود دارند که سازنده بخش اصلی بسیاری از محصولات الکترونیکی ما (گوشی، لپ‌تاپ و...) هستند اما اکثر کاربران هیچ‌گاه نامی از آن‌ها نمی‌شنوند.

تصاویر بالا و پایین، نمونه‌هایی از دو منبع تغذیه (پاور) از دو برند مختلف است. همان‌طور که مشاهده می‌شود اگر چه این دو محصول از نظر درونی شباهت‌های بسیاری به هم دارند و مدارهای الکتریکی، عناصر و محل قرارگیری آن‌ها تا حد زیادی به هم شبیه هستند، اما تحت نام دو برند کاملاً متمایز در بازار به فروش می‌رسند. این امر نشان می‌دهد شرکت اصلیِ طراح و سازنده هر دوی این برندها، یک شرکت واحد بوده است و این دو برند صرفاً سفارشی‌سازی‌های جزیی روی محصول اصلی را انجام داده‌اند.

اما از این گذشته، سخت‌افزارهای OEM (به این معنا که در اصل برای قرارگیری در محصول یک شرکت دیگر ساخته شده‌اند) در بازار فراوان هستند. این محصولات قیمت کمتری دارند اما در قابلیت و کارایی هیچ تفاوتی با محصول Retail ندارند. از این رو بیشتر مورد توجه کاربران قرار می‌گیرند. این محصولات معمولاً برای استفاده در یک سیستم دیگر از یک شرکت دیگر ساخته شده‌اند اما گاهی مشاهده می‌شود که به صورت تکی نیز برای فروش موجود هستند. تصویر زیر یکی از این نمونه‌هاست:

اما سخت‌افزارهای OEM هم محدودیت‌های خود را دارند. معمولاً هیچ نوع وسیله اضافی همراه آنها نیست، حتی اگر برای نصب و استفاده از آن ضروری باشد. به عنوان مثال پردازنده‌های OEM در عین نداشتن بسته‌بندی، هیچ نوع فن و خنک‌کننده‌ای هم به همراه ندارند.

همچنین از نظر پشتیبانی در قبال بخش نرم‌افزاری آن قطعه یا تعمیر آن به عنوان خدمات پس از فروش نیز ممکن است با محدودیت‌هایی روبه‌رو باشید. در کشور ما این نوع محصولات معمولاً به عنوان کالای بدون گارانتی و یا تحت گارانتی یک شرکت ثالث به عنوان قبول‌کننده تعهدات سازنده (به دلیل عدم ارتباط با سازنده اصلی در کشور) پذیرفته می‌شود.

جمع‌بندی
با توجه به توضیحات ارائه شده این سوال وجود دارد که آیا خرید یک محصول OEM ارزش این محدودیت‌ها و کاستی‌ها را دارد؟ پاسخ این سوال به نیاز‌ها و کاربرد شما از آن محصول بستگی دارد. به عنوان مثال خرید یک نرم‌افزار OEM با وجود ریسک‌های مختلف فعال سازی و پشتیبانی، احتمالا بسیار به‌صرفه خواهد بود.

در تصویر بالا دو نسخه OEM و Retail از ویندوز 7 را مشاهده می‌کنید که نسخه OEM تقریباً نصف قیمت Retail فروخته می‌شود. اگر از آن دسته افرادی هستید که از سیستم خود برای چند سال استفاده خواهید کرد و در صورت به وجود آمدن مشکل، تماس با بخش پشتیبانی جزء راهکارهای مد نظرتان نیست، این یک خرید عالی خواهد بود که نصف مبلغ واقعی را برای این سیستم عامل پرداخت می‌کنید.

نرم‌افزارهای آنتی ویروس هم وضعیت مشابهی دارند و معمولا در نسخه‌های OEM حدود 20 تا 50 درصد قیمت کمتری نسبت به نسخه‌های Retail خواهند داشت. اما مشکل اصلی در تهیه نسخه‌های OEM این نوع محصولات است، به این دلیل که سازندگان چنین نرم‌افزارهایی تنها نسخه Retail را برای خرید پیش روی کاربر می‌گذارند.

در بخش سخت‌افزار ماجرا کمی متفاوت است و عواملی چون خارج شدن از رده‌ی تولید و قیمت لوازم همراه که هنگام فروش به صورت OEM، حذف شده‌اند نیز دخیل هستند. به عنوان مثال خرید یک درایو نوری OEM که از رده تولید خارج شده است، شاید به نظر به‌صرفه باشد اما در صورت خرابی قطعه‌ای از آن احتمالاً با عدم موجودی آن قطعه رو‌به رو می‌شوید که با قیمتی بسیار بیشتر از خود درایو، باید برای آن هزینه کرد.

اما محصولاتی مانند پردازنده‌های بسیار گران قیمت هم در این دسته وجود دارند که با پایان زمان تولید خود، با قیمت بسیار ارزان‌تر، برای خالی کردن انبارها و جایگزین کردن با محصولات جدید به فروش می‌رسند که در صورت نبود نیاز به ارتقا می‌توانند یک خرید ارزشمند باشند.

با آشنایی با مفاهیم OEM ، VAR و ODM اکنون باید متوجه شده باشید که یک محصول با برند X لزوماً در کارخانه‌های خود آن برند تولید نشده است. بلکه این محصول می‌تواند بر حسب طراحی، سفارش و شخصی‌سازی‌های مدنظر یک کمپانی، توسط تولیدکننده‌ای دیگر تولید شود اما در نهایت با نام برند X و تحت خدمات این شرکت به بازار عرضه شود.